تعریف ، مفهوم و مضمون آمایش سرزمین


تعریف ، مفهوم و مضمون آمایش سرزمین


آمایش سرزمین مجموعه ی اقداماتی است که بخش عمومی ، یعنی دولت ، شهرداری ها و امثال آنان ( یا بخش خصوصی بنا به سفارش بخش عمومی ) برای مداخلاتی اصلاحگرانه در یک سرزمین معیٌن انجام داده چهره ی آن را ( باساخت راهها ، پل ها ، تونل ها ، کارخانه ها ، و غیره ) تغییر می دهند .
ینا به تعریف روژه برونه ، یکی از بزرگترین آمایش شناسان جهان :
« آمایش سرزمین هم به معنی عملیات یک جامعه روی سرزمین خود است و هم نتیجه ای که از آن عملیات حاصل می شود . » (1)
آمایش سرزمین به معنی « اقدام و عمل ( بیش از آنکه بگوئیم علمی ، فنٌی و هنری ) چیدمان منطقی ومنظم افراد یک جامعه و انواع فعالیت های اقتصادی - اجتماعی - سیاسی - فرهنگی - هنری ، و.. آنان ، و تجهیزات و وسایل ارتباطی ئی که میتوانند مورد استفاده قرار دهند ، در گستره ی جغرافیائی یک کشور یا ناحیه جغرافیائی ، با توجٌه به تنگناهای طبیعی - کمبودهای انسانی و اقتصادی ، و حتی استراتژیکی است . (2)


↑ Roger Brunet (dir.), Robert Ferras et Hervé Théry, Les mots de la géographie : dictionnaire critique, Montpellier, RECLUS, 1992, 470 p. (ISBN 2-11-002852-1), p. 29.
↑ Pierre Merlin, « Aménagement du territoire », dans Pierre Merlin et Françoise Choay (dir.), Dictionnaire de l'urbanisme et de l'aménagement, Paris, PUF, 2000, 3e éd., 902 p. (ISBN 2-13-050587-2), p. 38-43.
https://fr.wikipedia.org/wiki/Am%C3%A9nagement_du_territoire


تعریف آمایش سرزمین ، مفهوم آمایش سرزمین ، مداخلات اصلاحگرایانه ، مضمون آمایش سرزمین ، دولت آمایشگر ، شهر داری آمایشگر ، چیدمان منطقی و منظم ، توجه به تنگناها ، وسائل ارتباطی ، ژوزه برونه

إنّا لله وإنّا إليهِ رَاجعُون

مقیاس های سرزمین در امر آمایش

 

مقیاس های سرزمین در امر آمایش

 

سرزمین ها به چند مقیاس عمده مورد توجٌه آمایشگران قرار گرفته اند :

در سطح ( مقیاس ) فرا ملٌی نظیر حالتِ « سیاست فضائی – جغرافیائی اتحادیه اروپا » آنچنان که در « طرح توسعه فضای مشترک اروپا » آمده است .

در سطح ملٌی که مثلا" همین حالت فرانسه است ( و ما کلٌیات آن را به زبان فارسی ترجمه و اقتباس کرده ایم که در اینترنت وجود دارد ) .

در سطح زیر مجموعه ملٌی ، آمایش سرزمین بخشی از توانمندیهایی است که مناطق فرانسه مشترکا" با دولت مرکزیآنها را بکار می گیرند.

در فرانسه ، این طرح کلٌی برای برخی از مناطق به صورتی نمونه تهیه و تدوین شده اند :

-      منطقه ی ایل – دو – فرانس ( منطقه پاریس )

-      جزیره کرس

-      همچنین طرح آمایش  مستعمرات فرانسه چون رئونیون – و گویان ؛ که اینهمه هریک بنا بر قوانین و مقررات مصوب خاصٌ خود به اجرا در آمده اند .

در سطحی محدودتر از همه ؛ که به آمایش شهر ها و آمایش روستا ها می رسیم 

حوزه های کاربرد آمایش سرزمین

 

حوزه های کاربرد آمایش سرزمین

 

در یک چشم انداز توسعه پایدار ، آمایش سرزمین در بخش هائی متفاوت بکار می رود تا به نتایج زیر منجر گردد :

توسعه محلٌی ، توسعه منطقه ای ، توسعه شهری

توسعه سرزمینی ( توسعه کشور )

سیاست های اجتماعی مرتبط با فضاهای جغرافیائی زندگی

سیاست های مسکن

توسعه زیر بناها ؛ به ویژه راهها و مخابرات

مدیریت پسماندها و نزدیک کردن دسترسی ها

دسترسی به منابع آب و مدیریت آن به منظور یک استفاده پایدار

حفاظت از محیط زیست و افزایش بازدهی آنهمانطور که در مثال مدیریت همه جانبه سواحل مشاهده می شود .

توزیع مناسب ساکنان در پهنه ی سرزمین

و به مفهوم وسیع اصطلاح ، آموزش در باره محیط زیست و توسعه پایدار .

 

با اقتباس از :

https://fr.wikipedia.org/wiki/Am%C3%A9nagement_du_territoire

هدف های آمایش سرزمین

 

هدف های آمایش سرزمین

 

دو هدف اساسی در آمایش سرزمین که گاه به گاه متضاد هم هستند عبارتند از :

سیاست های آمایش سرزمین که به نوعی لازمه و توامان توسعه اقتصادی سرزمین هستند .

سیاست های کاهش نابرابری های فضای اقتصادی – اجتماعی بین مناطق محروم و مناطق برخوردار .

این دو سیاست در مجموعه ای تحت عنوان « توسعه متعادل سرزمین » گرد آمده در تعدادی از سندهای برنامه کلان کشور و متون قانونی ظاهر شده اند .

مهم این است که منظور از متعادل در اینجا چیست ؟ چون این اصطلاح ممکن است با اصطلاحاتی چون توسعه ی اعتدالی ، توسعه عادلانه و نظایر آنها اشتباه شود .

بدون شک یک نفر جامعه شناس از این اصطلاح چنین برداشت می کند که توسعه متعادل به این معنی است که در آن تمام خانوارها از یک سطح زندگی مشابه برخوردارند . برخی از اعتدالگرایان و به ویپه پیروان مکتب انگلیسی اعتدال بر این باورند و گرایشاتی به سوی یک نظام قدرتمند تامین اجتماعی در حوزه سلامت ، تغذیه و ...یافته اند .

توسعه عادلانه نیز بیشتر به این شیوه نزدیکی دارد .

برای جغرافیا دانانی چون ژان – فرانسوآ گراویه ، که به تعبیری بنیانگذار تفکر آمایش سرزمین است ، هدف از این سیاستگذاری و اجرایش بیش از هر چیز توزیع جمعیت و امکانات زندگی به صورتی حتی الممکن برابر در سراسر زمین ( یا همه مناطق ) کشور است .

تهیه و تدوین و اجرای این سیاست ، مسئله ای بسیار بسیار مهم را مطرح می کند : در حالیکه حدود 75 درصد از جمعیت فرانسه در شهر ها و باز حدود 30 درصد از جمعیت این کشور در مجتمع هائی مسکونی و به تعبیری شهر های بزرگ زندگی می کنند تدارک تاسیسات و تجهیزات زندگی طبیعتا" بیشتر به سوی این گروه « اکثریت » می رود و بر نابرابری امکانات زندگی خانوارها ( ی شهری و روستائی و... ) می افزاید ؛ چرا که در هرحال دولت با کمبود منابع در آمدی و مالی مواجه است ؛ و همین که به مراتب بعدی یا باصطلاح اولویت های بعدی رسید ، در عمل ، و باصطلاح با کمبود بودجه مواجه می شود .

پنج منطقه ی بیشتر شهر نشین فرانسه نیمی از ثروت

کلٌ کشور را می بلعند . به این ترتیب آمایش سرزمین در فرانسه مستلزم سوق دادن جمعیت و امکانات زندگی از شهرهای بزرگ ( و بخصوص شهرک های اطراف آنان که قارچ مانند توسعه یافته اند ) به سوی شهرهای کوچک و محدوده های روستائی است .

با اقتباس از :

https://fr.wikipedia.org/wiki/Am%C3%A9nagement_du_territoire

« هیئت نمایندگان بین وزارتی آمایش سرزمین و جاذبه های منطقه ای » : دیاکت

/

/

 

تاریخچه موجز آمایش سرزمین در فرانسه (3) . تاسیس دیاکت

 

تاسیس دیاکت

 

« هیئت نمایندگان بین وزارتی آمایش سرزمین و جاذبه های منطقه ای »

با توجٌه به حدود نیم قرن تجربه ، و مباحث لزوم توجٌه بیشتر به امور اقتصادی که زیر بنا قرار گرفته اند ، به ویژه در صحنه ی توسعه اقتصادی نسبت به سایر کشورهای پیشرفته ی صنعتی ، از سال 2006 میلادی تا سال 2009  تحولاتی در داتار به وجود آمد که سر انجام بر اهداف و وظایف ، تشکیلات و کارکردِ آن تاثیر نهاده با تغییر نسبی هویت ، نام آن نیز تغییر یافت و به « هیئت نمایندگان بین وزارتی آمایش سرزمین و جاذبه های منطقه ای » تبدیل گردید .

در واقع موضوع بسیار فراتر از یک تغییر نام بود :

راهبردی جدیددرسیاست های اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی کشوربا توجٌه کامل به جریان « جهانی سازی اقتصاد » ، و ادغام « آمایش سرزمین » و مطالعات « رقابت پذیری اقتصاد فرانسه در صحنه ی جهانی » در یک برنامه واحد ؛ حال آنکه داتارهمیشه آمایش سرزمین را بر رقابت پذیری اقتصاد فرانسه در صحنه جهانی ترجیح داده بود . به این ترتیب بنا به مصوبه ی 14 دسامبر سال 2009 نام سازمان مسؤول آمایش سرزمین در فرانسه به صورتی تحت اللفظی به « نمایندگی بین وزارتی آمایش سرزمین و جاذبه های منطقه ای » و به تعبیری دیگر : هیئت یا شورای دائمی نمایندگان وزارتخانه ها و سازمان های اداری فرانسه در امور آمایش سرزمین و مزیٌت های هر منطقه از کشور در جذب سرمایه های داخلی و خارجی ، تغییر یافت .

با اقتباس از :

https://fr.wikipedia.org/wiki/Am%C3%A9nagement_du_territoire

جاذبه های سرزمین

 

در حوالی سال 2000- 2005 بازهم با این بحث که اجتماعگرایی آمایش سرزمین و توجٌه به مناطق کمتر برخوردار ، به خصوص با افزایش روز به روز توقعات مردم از دولت ، پایان نا پذیر است ؛ و این سیاست سبب نرسیدن فرانسه به « بالاترین نرخ رشد اقتصادی ممکن » و نهایتا " عقب ماندن نسبی فرانسه در صحنه ی اقتصادی جهان می شود که همین امر از توانائی های دولت در سیاست های اجتماعی و کمک به مناطق کمتر توسعه یافته می کاد به این نتیجه منجر شد که مناطق در راه « خود اتکائی » به خصوص با اتکاء به توانمندی ها ( جاذبه ها ) ی خود فعالتر عمل کنند و بنابر این « جاذبه های سرزمین » مورد توجٌه قرار گرفت که سر انجام سبب تضعیف سیاست های اجتماعی و درونگرایانه ی دولت فرانسه در مقابل سیاست های رشد اقتصادی و برونگرایانه ی آن کشور ، و رقابت پذیری آن و جانشین ساختن سازمانی جدید به جای داتار گردید .

... و توجٌه فرانسویان به سرمایه گذاری در کشورهای اسلامی بیشتر شد ....


جاذبه های سرزمین

جاذبه های سرزمین موضوع بحث ، و مضمونی است چند رشته ای بین :

-      اقتصاد توسعه

-      اقتصاد مالی

-      حقوق تطبیقی

-      علوم سیاسی

در قلمرو جاذبه های سرزمین برای آمایش سرزمین سعی می شود که جاذبه های هر سرزمین یا منطقه نسبت به سایر سرزمین ها مطالعه شده به صورتی کمٌ با آمار و ارقام لازم بیان شود ؛ مثل میزان استعداد جذب سرمایه گذاری خارجی در یک سرزمین و ایجاد اشتغال برای مردم آن .

در قلمرو جاذبه های سرزمین اصل بر شاخصه ها است و از آن جمله :

-      تولید ناخالص داخلی سرزمین

-      نرخ مالیاتها و افزایش آنها

-      مهارت نیروی کار ساکن در سرزمین

-      امنیت لازم و ثبات سیاسی

مآخذ

با اقتباس از برخی از منابع به زبان فرانسه ؛ و ساده سازی متن در حین ترجمه

 

تاریخچه موجز آمایش سرزمین در فرانسه (2) . تاسیس داتار

 

تاسیس داتار

 

سرانجام در سال 1963 میلادی « نمایندگی آمایش سرزمین و اقدامات منطقه ای » تحت نظر مستقیم نخست وزیری فرانسه ، سپس برخی از دیگر وزارتخانه ها ی مختلف تاسیس شد . نمایندگی آمایش سرزمین و اقدامات منطقه ای که که معمولا" با مخفف نام آن به زبان فرانسه « داتار » خوانده می شد به خصوص سیاست تمرکز زدائی صنعتی را تعقیب می کرد ، و پس از آن ، تمرکز زدائی در بخش خدمات ؛ با یک طرح هادی از تاسیسات و تجهیزات بزرگ و اساسی در کشور ( محل استقرار زیر بنا های اساسی ، دانشگاه ها ، مطالعات علمی ، و... ) و سعی می کرد طرحی کلٌی از آمایش سرزمین فرانسه ( تحت عنوان سزام ) بدست دهد ( که البته در این راه چندان توفیقی نیافت ) . همچنین کلانشهرها ئی به عنوان قطب توسعه عادلانه ، شهر هائی متوسط و نهایتا" مناطق توسعه پیشنهاد می داد .

داتار طی سالهای 1990 اولویت را به تشکیل شبکه ای از شهرها، از سازی مناطق صنعتی ئی که دچار بحران اقتصادی – اجتماعی شده بودند ، و توسعه مراکز صنعتی بزرگ می داد .

 اقتباس از :

https://fr.wikipedia.org/wiki/Am%C3%A9nagement_du_territoire

 

تاریخچه موجز آمایش سرزمین در فرانسه

 

تاریخچه موجز آمایش سرزمین در فرانسه

در فرانسه ، اصطلاح آمایش سرزمین در پایان جنگ جهانی دوٌم متداول شد ( در بریتانیای کبیر  از سال 1943 « برنامه ریزی شهری و منطقه ای » از سال 1943 عنوان یک وزارتخانه شده بود ) ؛ و این ایده با تبلیغات  مشهور عدالت طلبانه ی منطقه ای ژان فرانسوا گراویه ، درکتاب پاریس و کویر فرانسه ، به سال 1947 میلادی ، جنبه ای عمومی یافت .

در آمایش سرزمین فرانسه بحث بر تفاوت های منطقه ای در میزان توسعه ، و به زبانی بهتر اراد ه ی کاهش نرخ رشد و توسعه در مجموعه پاریس و اطراف آن نسبت به سایر مناطق ، است که این سیاست مدٌتی طولانی بر سیاست های رسمی آمایش سرزمین حاکم شد .

در فوریه سال 1950 ، اوژن کلودیوس – پتی ، وزیر نوسازی فرانسه و شهرسازی » لایحه « برنامه ملٌی آمایش سرزمین » را ارائه داد که در اوٌل ژوئن 1950 بصورت قانون به تصویب رسید ، و سازمانی اداری به همین نام تاسیس شد در حالی که طی دو گزارش وزارتخانه ی خود ، طی دسامبر 1950 و ژوئیه 1952  سعی داشت به تعریف اهداف و ابزار سیاست مطرح شده بپردازد . آنگاه دولت مندس – فرانس در سالهای 1954 و 1955 » کمیته اقتصادی « را به وجود آورد و تدارکات لازم برای ساخت و ساز ها و گسترش محل های صنعتی در منطقه پاریس را فراهم ساخت .

تاسیس داتار

( ادامه دارد )

تاریخچه آمایش سرزمین

 

 

تاریخچه آمایش سرزمین

 

طی سالهای دهه 1930 / تقریبا" مطابق حوالی 1310 هجری خورشیدی ، آمایش سرزمین چون حوزه ای از عملیات مستقل ، در سیاست های عمومی کشورهای توسعه یافته جهان ظاهر شد .

 در کشورهای مزبور ،  مسؤولان امور عمومی در خصوص اصلاح و تعدیل شکاف های توسعه بین مناطق محروم و برخوردار کشور ، و نیز بین شهر ها و روستا ها ، و رهبردِ توسعه های فضائی بنا به مطالعه ای کلان و یک طرح و برنامه عمومی با نظری همه جانبه ،  سیاست آمایش سرزمین را اتخاذ کردند .

انگیزه های اتخاذ سیاست های آمایشی در 1930 از اینقرار است :

اتحاد شوروی ( سابق )

پس از اینکه سبک معماری – شهرسازی ساختارگرایانه در سال 1932 توسط استالین مطرود شناخته شد ؛ به منظور کاهش شکاف های توسعه بین بخش های توسعه یافته تر اروپائی آن کشور که صنایع اتحاد شوروی را در خود متمرکز ساخته بودند ؛ و بخش های کمتر توسعه یافته ی اتحاد شوروی که محل های اصلی تامین کننده منابع طبیعی و مواد اولیه بودند ، به سیاستهای اصلاحی تعدیلی پرداختند .

ایتالیا

در ایتالیا به منظور کاهش شکاف توسعه بین مناطق شمالی آن کشور که توسعه یافته تر بودند با مناطق جنوبی آن بنام مزوجیورنو که عقب مانده بودند سیاستهای تعدیل کننده پیش گرفتند .

بریتانیای کبیر

برای مقابله با مشکلاتی که در مناطق قدیمی صنایعِ تقریبا" از رونق افتاده به وجود آمده بود .

فرانسه

به دلیل اهمیت موضوع در بخشی جداگانه خواهد آمد .

اقتباس از :

https://fr.wikipedia.org/wiki/Am%C3%A9nagement_du_territoire

آیت اللهی : توجه داشته باشیم که برخی طرح های عمرانی تی . وی . آ در ایالات متحد را نخستین سیاستهائی از اینگونه قلمداد کرده اند .

 

 

آمایش در بریتانیای کبیر ، و کشورهای وابسته به آن چون استرالیا ابدا" موفق نبوده است ؛ در دهه 1960 به تقلید نسبتا" کامل از طرح های آمایشی فرانسه پرداخته اند و از دهه هفتاد به بعد به دلیل تسلط کامل سرمایه داری بر آن کشورها تقریبا" بطور کامل آمایش سرزمین و حتی آموزش دانشگاهی و پژوهش در آن را رها ساخته اند .